Việc đốn tỉa, tạo tán cho cây ăn quả lâu năm là rất cần thiết. Đốn tỉa hợp lý sẽ tạo được bộ khung cành vững chắc, tán đồng đều và phân bố cành hợp lý. Khi đó, việc chăm sóc sẽ đễ dàng hơn, tốn ít công, tiết kiệm chi phí bảo vệ thực vật, dễ kiểm soát tình hình ra hoa, đậu quả, tăng sự đồng đều của mẫu mã quả và làm tăng năng suất. Bài viết này sẽ hướng dẫn quy trình kỹ thuật cắt tỉa, tạo tán cho cây bưởi – một trong những loại cây ăn quả chính và có tiềm năng tại vùng Trung du miền núi phía Bắc.
(1) Thời kỳ kiến thiết cơ bản
* Tạo hình khung chính cho cây
Sau trồng khoảng 1 tháng tiến hành cắt ngọn cây, chỉ để lại 1 thân chính. Vị trí cắt cách mặt đất khoảng 50 cm. Sau khi cắt tiến hành dùng thuốc trừ nấm hòa đặc bôi vào vết cắt.
Sau 2 – 3 tháng, tính từ lúc cắt ngọn, từ thân chính sẽ mọc ra nhiều mầm ở gần vị trí cắt (cành này được gọi là cành cấp 1). Chờ cho lộc non thành thục, chọn 3 cành cấp 1 mập khỏe, phân bố đều về 3 hướng xung quanh cây (giữa các cành tạo thành góc 120° – Tưởng tượng đặt ngửa cái đồng hồ, nếu cành thứ nhất đúng vị trí 12 giờ thì cành thứ 2 sẽ ở hướng 4 giờ và cành thứ 3 ở hướng 8 giờ). Dùng dây nilon buộc kéo vít cành xuống tạo một góc 45° so với thân chính.
Trong trường hợp các cành khỏe đều mọc ra một hướng, thì tiến hành lựa chọn 3 cành mập, dùng dây nilon kéo chếch sang các hướng đảm bảo phân bố đều nhau một góc 120°. Sau khi dùng dây buộc kéo định hình được 3 cành chính phân bố đều về 3 hướng, dùng dao cắt bỏ ngọn của các cành cấp 1 để chuẩn bị tạo cành cấp 2. Như vậy, là đã được khung chuẩn cho cây bước vào giai đoạn hình thành tán.
* Tạo tán cho cây
Sau khi cây được tạo khung cành chính cấp 1 theo 3 hướng và được vít với góc 45°, khoảng 2 – 3 tháng cây sẽ phát triển đợt lộc tiếp theo. Đợt lộc này, phần lớn sẽ mọc ra từ các cành cấp 1, nhưng cũng có thể có mầm lộc mọc từ thân chính. Khi đó, cần dùng kéo cắt bỏ luôn những cành mầm mới mọc lên từ thân chính, chỉ nuôi dưỡng những mầm mọc từ cành cấp 1.
Tỉa cành: Lúc này trên cành cấp 1 sẽ mọc ra nhiều cành cấp 2 (Cành mọc ra từ cành cấp 1 được gọi là cành cấp 2). Và ở một vị trí (nách lá) có thể mọc ra nhiều cành. Khi đó, ở mỗi vị trí lựa chọn 1 cành khỏe để lại và dùng kéo cắt bỏ hết những cành còn lại.
Tạo tán: Hướng mọc của các cành cấp 2 sẽ không cố định, hoặc sang ngang 2 bên của cành cấp 1 hoặc mọc thẳng lên trên. Lúc này, những cành cấp 2 mọc sang 2 bên sẽ để phát triển bình thương, còn những cành mọc thẳng lên trên sẽ được vít hoặc sang phải hoặc sang trái bằng dây buộc, sao cho tạo thành góc 450 so với trục thẳng đứng. Chú ý không được uốn và để lại cành chồng chéo lên nhau.
Cắt ngọn: Khi cành lộc cấp 2 thành thục dùng kéo cắt bỏ ngọn cành để chuẩn bị cho phát triển cành cấp 3. Cành cấp 3 là cành mọc ra từ cành cấp 2. Việc giữ lại và uốn cành cấp 3 cũng được thực hiện như đối với cành cấp 2. Sau khi cành cấp 3 thành thục cây đã hình thành được tán cây hợp lý, vị trí và diện tích cho quả ở các thời gian sau sẽ là tối ưu.
Cắt tỉa thường xuyên: Sau khi cây đã hình thành khung tán, thường xuyên theo dõi vườn nếu thấy cành mọc mới từ thân chính, cành cấp 2, 3, thì thực hiện loại bỏ. Đồng thời loại bỏ thường xuyên những cành mọc vượt, mọc đan xen, cành bị bệnh, mọc yếu.
(2) Thời kỳ sản xuất kinh doanh
* Đối với vườn cây ăn quả được tạo tán từ khi trồng
Đối với những vườn bưởi đã được tạo tán đầy đủ, đúng kỹ thuật từ khi trồng thì thời kỳ này việc cắt tỉa sẽ đơn giản hơn. Hàng năm (tháng 11 – 12) sau thời kỳ thu hoạch quả, tiến hành cắt bỏ cuống quả còn sót trên cây, cành bị khô, cành sinh trưởng yếu, cành sâu bệnh… tạo cho cây thông thoáng, chuẩn bị cho đợt lộc xuân và hoa sẽ ra vào năm sau. Đồng thời, định kỳ theo dõi cắt bỏ những cành mọc vượt, cành sâu bệnh mới xuất hiện.
* Đối với vườn cây ăn quả già, chưa được tạo tán từ khi trồng
Đối với những vườn bưởi đã thực hiện trồng và chăm sóc đã vào thời kỳ sản xuất kinh doanh, hầu hết là chưa có khung tán hợp lý, do giai đoạn trồng ban đầu không thực hiện cắt tỉa, định hình tán. Những vườn đó không thể chặt đi trồng mới để có thể có tán tốt như yêu cầu, tuy nhiên, có thể thực hiện dựa vào các nguyên tắc cơ bản sau:
Giai đoạn tạo khung hình cho tán cây, thực hiện theo các bước sau:
– Bước 1: Xác định vị trí các cành khung (cành cấp 1).
– Bước 2: Đánh dấu lựa chọn 3 – 4 cành khung phân bố đều ra các hướng, mập khỏe, không sâu bệnh.
– Bước 3: Cắt bỏ các cành cấp 1 còn lại (chú ý cắt sát thân)
Chú ý: Vị trí của cành khung thấp nhất yêu cầu cách mặt đất tối thiểu 40 cm, và khoảng cách giữa các cành khung từ 20 – 30 cm.
Cắt tỉa cành: Sau khi định hình khung tán, tiến hành cắt bỏ những cành vượt, cành đan xen, cành nạng, cành mọc xuống, cành sâu bệnh. Thời gian cắt tỉa nên tiến hành vào thời điểm sau thu hoạch và định kỳ cắt bỏ cành vượt, cành sâu bệnh vào bất kỳ thời điểm nào trong năm (nếu thấy xuất hiện trong vườn khi kiểm tra).
Chú ý: Nên chọn những ngày không mưa để tiến hành cắt tỉa; nếu cành cắt lớn, sau khi cắt cần dùng vôi bôi kín vết cắt trên thân cành để tránh sự xâm nhập của sâu, bệnh hại.