Đậu mèo (Mucuna pruriens var. utilis) – Cây che phủ đất tốt

Đậu mèo (Mucuna pruriens var. utilis) thuộc họ phụ Papilionaceae và các loài đậu leo khác

Là một loài cây họ đậu leo, sinh trưởng rất nhanh, có thể tạo sinh khối lớn trong một thời gian ngắn. Có nhiều loài đậu mèo. Đậu mèo dại có hoa tím, quả thường có nhiều lông rất ngứa nên không sử dụng. Loài đậu mèo chúng tôi giới thiệu không có lông, hoa trắng xanh, hạt mầu ghi, đã thích nghi với điều kiện Việt Nam nên có sức chống chịu khá tốt với sâu bệnh. Đậu mèo đòi hỏi đất từ trung bình trở lên. Có thể trồng trên đất xấu nhưng đòi hỏi phải đào lỗ và bón phân.

Ngoài tác dụng cải tạo đất (nhờ có hàm lượng đạm trong thân lá khá cao – khoảng 15-16% chất khô; đạm hạt khoảng 26-28% và đạm do vi khuẩn nốt sần cố định từ khí trời), đậu mèo còn là phương tiện diệt cỏ dại rất hữu hiệu kể cả cỏ tranh. Hạt đậu mèo sau khi khử độc tố (luộc nhiều lần, giang hoặc ủ men) còn là loại thức ăn cao dinh dưỡng cho gia súc. Gà con có thể ăn 15% khẩu phần thức ăn. Lợn chỉ nên cho ăn không quá 20% khẩu phần ăn bằng hạt đậu mèo.

Đậu mèo có sức sinh trưởng rất nhanh nên khi sử dụng cần biết lợi dụng đặc tính này để sử dụng tốt nhất khả năng che phủ và lượng sinh khối lớn của đậu mèo, và tránh những ảnh hưởng xấu cho các loại cây khác. Ví dụ: Nếu trồng đậu mèo trong vườn cây ăn quả thì phải cắt liên tục để đậu mèo khỏi leo cao hoặc chùm kín cây làm cây không hấp thụ được ánh sáng và chết. Đậu mèo có cho năng suất hạt cao (có thể đạt 3 đến 3,5 tấn/ha). Hạt đậu mèo khá to (P100 hạt = 100 gam) nên rất dễ trồng bằng hạt và thực tế chỉ trồng bằng hạt. Mật độ gieo tuỳ vào tình trạng của đất. Nếu đất tốt thì trồng thưa (1 hốc hai hạt/m2). Với đất nghèo dinh dưỡng thì phải tăng mật độ (ví dụ: 30 cm x 30 cm) và có thể phải bón phân ở giai đoạn đầu. Thời vụ trồng rất rộng, hầu như quanh năm.

Để hạn chế cạnh tranh, đậu mèo được gieo sau khi ngô đã được 50 ngày tuổi. Sau khi thu hoạch ngô xuân, đậu mèo có thể được giữ lại để che phủ đất và lấy hạt cho vụ sau. Nếu cần gieo ngô hoặc

lúa mùa, cả thân đậu mèo và ngô được phát sát đất, chờ cho héo rồi chọc lỗ tra hạt. Có thể thay thế đậu mèo bằng đậu nho nhe, đậu dải áo hoặc cây củ đậu để tăng thu nhập. Tuy nhiên, do có sinh khối lớn hơn và mọc nhanh hơn, đậu mèo có khả năng cải tạo đất tốt và nhanh nhất.

Như ở mục trên, đậu mèo được gieo sau ngô 50 ngày. Sau khi thu hoạch ngô, đậu mèo sẽ tiếp tục xanh cho đến tháng 1 năm sau.

Đậu mèo có thể dùng làm thức ăn vụ đông cho trâu bò hoặc chỉ để che phủ và cải tạo đất. Với cách làm này, hoa màu vụ sau sẽ sinh trưởng và phát triển tốt, năng suất cao hơn trong khi đầu tư thấp hơn. Tuy nhiên, nếu chỉ trồng cây lương thực ở vụ mùa thì ở vụ xuân cần gieo bổ sung các loài cây họ đậu để duy trì lớp che phủ và tăng sinh khối dùng để che phủ đất trong vụ mùa. Nếu không làm như vậy thì cỏ dại sẽ mọc nhiều và gây khó khăn cho việc chuẩn bị ruộng để gieo cấy vụ mùa. Các loài cây đậu leo khác cũng có thể sử dụng như đậu mèo. Điều này phụ thuộc vào lựa chọn của nông dân, song cách làm là như nhau.

Cùng cách làm như trên, chúng ta có thể thay thế đậu mèo bằng các loại đậu leo khác có thu nhập trực tiếp như đậu nho nhe (Vigna umbellata), Đậu ván (Lablab purpureus), đậu đũa (Vigna sesquipedalis), củ đậu (Pachiryzus erosus), đậu rồng (Prosocarpus tetragonolobus) v.v…