Nhân sâm Phú Yên có tên khoa học là Abelmoschus sagittifolius Kurz., họ Bông (Malvaceae), là cây thảo, sống lâu năm, cao 30-50 cm.
Lá mọc so le có cuống dài khoảng 2 – 3 cm, mép khía răng cưa, lá ở gần gốc hình trái xoan, không xẻ, lá ở giữa thân và ngọn xẻ 5 thùy sâu, gân lá hình chân vịt, lá kèm hình chỉ. Cành hình trụ màu xanh, đôi khi màu đỏ nhạt, mọc lan tỏa, có lông dày cứng. Rễ hình trụ mập, màu trắng nhạt hay ngà vàng.
Hoa to màu đỏ cam mọc riêng lẻ ở nách lá, ra hoa quanh năm, cuống hoa dài 5-8 cm, phủ đầy lông, đường kính khoảng 8 -10 cm; tiểu đài có 7-10 răng hẹp dài, có lông tua tủa; đài có 5 răng nhỏ bị khía rách và rụng sớm; tràng 5 cánh hình nêm; nhị nhiều, hàn liền thành một cột nhẵn, bao phấn phủ lên cột đến tận gốc. Quả hình trứng nhọn, có khía dọc, phủ đầy lông cứng, khi chín nứt thành 5 mảnh; hạt hình thận, màu nâu, dài 3-4mm, rộng 2mm
Theo Đông y, Nhân sâm Phú Yên có công dụng chữa cơ thể suy nhược, ít ngủ, lao phổi, kém ăn, trẻ em gầy còm chậm lớn, sốt và ho dai dẳng, viêm họng, viêm phế quản, đau họng, hoa mắt, chóng mặt.
Duới đây là “Hướng dẫn quy trình trồng và sản xuất hạt giống Nhân sâm Phú Yên – Abelmoschus sagittifolius theo VietGAP.”, tại một số vùng trồng ở Phú Yên và Duyên hải miền Trung.
1. Kỹ thuật trồng
1.1 Chọn đất trồng
Có nhiều loại đất có thể trồng được cây Nhân sâm Phú Yên nhưng thích hợp với loại đất tơi xốp, lớp đất mặt sâu, thoát nước tốt và đủ nguồn nước tưới.
Khi trồng trên những vùng đất ven biển cần phải có đai rừng Phi lao chắn gió mùa Đông Bắc, bề rộng đai 10m, chiều ngang của lô trồng không quá 20m.
*Chú ý: Không chọn các vùng đất:
– Vùng đất trồng bị ô nhiễm kim loại nặng, bị ô nhiễm vi sinh vật;
– Gần các khu công nghiệp, bãi rác, rãnh thoát nước thải;
– Gần các bãi chăn thả, khu chăn nuôi tập trung.
1.2 Nguồn nước tưới.
Nguồn nước tưới nên qua kiểm nghiệm đạt tiêu chuẩn Việt Nam
* Chú ý: Không sử dụng nước thải công nghiệp, nước thải từ các bệnh viện, từ khu dân cư tập trung hay các trang trại chăn nuôi, các lò giết mổ gia súc, gia cầm, nước phân, nước tiểu…
1.3 Kỹ thuật chọn giống
Chọn quả Nhân sâm Phú Yên to trên cây phát triển tốt, có màu nâu đen, không sâu bệnh.
Thu hái, phơi khô, tách lấy hạt, sàng sẩy loại bỏ tạp chất. Hạt giống Nhân sâm Phú Yên đạt tiêu chuẩn có đặc điểm sau:
– Hạt chắc, có màu nâu.
– Độ ẩm hạt < 8%.
– Tỷ lệ tạp chất < 1%.
– Trọng lượng 1.000 hạt: 11,8 g.
– Tỷ lệ nảy mầm > 95 %.
1.4 Thời vụ trồng
Thích hợp trồng vào đầu tháng 2, thu hoạch hạt giống sau khi trồng được 3 tháng và thu hoạch liên tục đến cuối tháng 10.
1.5 Kỹ thuật tạo cây con
– Vườn ươm bố trí trên mặt đất bằng phẳng nhưng thoát nước tốt, gần nguồn nước tưới, khuất gió, thoáng khí.
– Đất trộn vào bầu theo tỷ lệ 1/3 phân chuồng +1/3 đất cát + 1/3 tro trấu.
– Bầu để gieo hạt, được đục lỗ xung quanh, kích thước 7×10 cm.
– Xử lýhạt giống: trước khi gieo ngâm trong dung dịch KMnO4 0,2% trong 30 phút hoặc ngâm trong nước ấm 12 giờ, vớt ra ủ 2-3 ngày, hạt nứt nanh đem gieo vào bầu, mỗi bầu 1-2 hạt, sâu 2 cm và phủ đất lại.
– Tưới nước ngày 1 lần, luôn giữ ẩm cho bầu, trước khi đem trồng 2-3 ngày ngưng tưới nước.
– Lượng hạt Nhân sâm Phú Yên để ươm trồng: 60g/500m2.
1.6 Kỹ thuật làm đất
– Đất cày sâu 25-30 cm, làm sạch cỏ, xử lý vôi 25kg/500m2 và phơi ải 10-15 ngày. Cải tạo mặt bằng cho thuận lợi tưới nước và chăm sóc.
– Lên liếp rộng khoảng 1 m, cao 20-25 cm, khoảng cách giữa 2 liếp 40 cm, chiều dài liếp tùy theo chiều dài của ruộng trồng.
– Cuốc hốc với khoảng cách 40 x 40 cm, bón phân chuồng ủ hoai và chế phẩm Trichoderma theo hốc.
1.7 Phân bón và kỹ thuật bón phân
– Lượng phân:
+ 1250 kg phân chuồng hoai/500m2
+ 5kg Trichoderma/500m2
– Thời kỳ bón:
+ Bón lót: 750 kg chuồng hoai và 5 kg Trichoderma/500m2 bỏ theo hốc trộn đều.
+ Bón thúc: sau khi trồng 3 tháng với 250 kg phân chuồng hoai/500m2 và sau khi trồng 6 tháng với 250 kg phân chuồng hoai /500m2.
Cây Nhân sâm Phú Yên 1 tháng tuổi
1.8 Kỹ thuật trồng
– Chọn cây giống Nhân sâm Phú Yên đạt chuẩn:
+ Cây 1 tháng tuổi khỏe mạnh
+ Chiều cao 6-7cm, có 4-5 lá.
– Tháo bao nylon đặt cây giống Nhân sâm Phú Yên vào giữa hốc và nén chặt đất.
– Trồng xong tới đâu tưới nước giữ ẩm đến đó.
* Chú ý: Tránh làm vỡ bầu, đứt rễ cây giống Nhân sâm Phú Yên.
1.9 Kỹ thuật chăm sóc
– Thường xuyên thăm đồng và theo dõi sinh trưởng của cây.
– Thường xuyên làm cỏ cho đến khi cây khép tán (khoảng 6 tháng). Vào mùa nắng nóng thường xuyên tưới nước để giữ ẩm cho cây sinh trưởng phát triển, tưới nước ngày/lần bằng hệ thống tưới phun mưa.
1.10 Phòng trừ sâu bệnh
– Giai đoạn Nhân sâm Phú Yên còn nhỏ 1-3 tháng tuổi thường bị ốc ăn lá và sâu ăn lá gây hại nên thường xuyên thăm đồng ruộng, bắt bằng tay.
– Giai đoạn Nhân sâm Phú Yên 6 tháng tuổi, xuất hiện rệp sáp gây hại nên thường xuyên thăm đồng, phát hiện, cắt bỏ cành hoặc bắt bằng tay. Nếu rệp sáp gây hại trên 30 % diện tích trồng có thể dùng phương pháp phun nước rửa chén sunlight 100 ml /500m2 và sau đó phun Actara theo hướng dẫn của nhà sản xuất.
– Bệnh thối củ xuất hiện trên cả thời kỳ sinh trưởng cây Nhân sâm Phú Yên cần phải nhổ bỏ cây và luôn phần đất bị nhiễm bệnh, rải vôi vào hố đã nhổ bỏ. Thường xuyên phun BioBac 50WP 1 lần/tháng theo hướng dẫn của nhà sản xuất để phòng bệnh.
2. Kỹ thuật thu hái và bảo quản hạt giống
2.1 Thu hái hạt giống
– Chọn ruộng giống Nhân sâm Phú Yên từ 3 tháng tuổi đến 10 tháng tuổi, khỏe mạnh, không sâu bệnh, quả to có màu nâu đen để thu lấy hạt giống.
– Thời điểm thu hái: trời nắng ráo, thu hái từ 7-9 giờ sáng.
– Năng suất: 3 kg hạt giống/500m2
2.2 Bảo quản hạt giống
* Hạt giống Nhân sâm Phú Yên sau khi phơi khô, loại bỏ tạp chất sẽ được ngâm trong dung dịch KMnO4 0,5% trong 5 phút để loại bỏ hạt lép và phòng trừ mốc, mọt. Sau đó vớt ra phơi khô lại để cất trữ.
* Tiêu chuẩn hạt giống Nhân sâm Phú Yên:
– Hạt chắc, có màu nâu.
– Độ ẩm hạt < 8%.
– Tỷ lệ tạp chất < 1%.
– Trọng lượng 1.000 hạt: 11,8 g.
– Tỷ lệ nảy mầm > 95 %.
– Không có mốc, mọt.
* Ghi nhãn:
– Các thông tin cần ghi bao gồm: Tên hạt giống, trọng lượng, lô sản xuất, ngày cất trữ, người cất trữ;
– Thông tin trên nhãn phải ghi rõ ràng, không được tẩy xóa, nếu ghi sai cần gạch duy nhất 1 đường (không gạch xóa chằng chịt) và ghi thông tin đúng vào bên cạnh.