Thiết kế vườn cây ăn quả trên đất dốc
Các căn cứ để thiết kế vườn cây ăn quả trung hạn và dài hạn trên đất đồi phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có loại cây trồng, địa hình, điều kiện dinh dưỡng đất và tưới tiêu.
* Loại đất có độ dốc thấp (dưới 7°): Khi đã khai hoang có mặt bằng rồi chia ra 2 loại :
– Loại có mặt bằng đơn giản chỉ cần làm hệ thống đường bao đồi, đường trục vào chỗ phân thuỷ rồi đào hố trồng theo khoảng cách cây nhưng vẫn lợi dụng bình độ tối đa.
– Loại bằng phẳng nhưng địa hình phức tạp đường phân, hợp thuỷ cong queo ngoằn nghoèo 1, 2, 3 chiều. Đường giao thông làm theo phân thuỷ nhưng cũng không quá máy móc mà phải tạo điều kiện cho công cụ cơ giới và cày bừa cuốc xới đi lại dễ dàng.
* Đất dốc trung bình (8-20°): cần thiết phải làm bậc thang rỗng bằng khoảng cách hàng cây, nghiêng vào trong đồi 7° vừa cản nước, giữ nước và cũng là mương tưới tiêu.
* Đất dốc lớn (>20°): Loại đất này bắt buộc phải thiết kế bậc thang rộng, khi dốc > 20° máy không thể đi theo bình độ được, phải dùng thủ công hoặc cày trâu làm một rạch theo khoảng cách sao cho độ dốc dưới 20° rồi mới dùng máy cày và san uỷ thành bậc thang như đối với loại dối 8-20°.
Cắm hàng cọc phụ theo sơ đồ cắt ngang sườn dốc
Sau khi cắm đường bình độ, chỉnh lý hàng cọc xong. Đó là tim đường. Để có độ rộng 3 m thì từ chân cọc đào lấn vào 1,5 m cào san đất ra ngoài (chỗ chân cọc không được đào khoét và cũng không được đắp lên, tả luy đào phía trên dốc 60°, mặt đường xiên vào 7° tạo ra một góc 113° để bánh xe đi vào góc và cũng là mương tiêu nước. Vì độ dốc phức tạp mép trên của tả luy cũng rất phức tạp). Nhát cuốc bắt đầu từ đó nên phải cắm hàng cọc phụ, sườn càng dốc thì khoảng cách từ cọc tim lên cọc phụ càng dài, khối lượng đất đào đắp cũng lớn.
Theo sơ đồ thì khi dốc 15°, b = 2,02 m.
Khối lượng đào là V = m³/m = 0,518 m³.
Khi dốc 25°, b = 2,6 m; thì V = m³/m = 0,975m³.
Khi dốc 35°, b = 3,8 m; thì V = m³/m = 1,831m³.
(làm bậc thang cũng rộng như trên)
Các tam giác chứa góc B chính là khối lượng đất đào tương ứng với 3 độ dốc khác nhau. Trong đó:
A là cọc phụ mép dây trên tả luy đường
B là góc trong đường 120° – 7° = 113°
C là cọc bình độ cũng là tim đường
* Ứng với độ dốc 35°
– V = m³/m = 1,831 – S của ∆ABC = 1,630 m²
* Ứng với độ dốc 25°
– V = m³/m = 0,975 – S của ∆ABC = 0,824 m²
* Ứng với độ dốc 15°
– V = m³/m = 0,518 – S của ∆ABC = 0,392 m²
Thiết kế hàng cụt, bậc thang cụt
Sau khi làm xong đường trong đồi, khoảng cách giữa hai đường bình độ còn phức tạp. Do đó phải cắt thành từng ô đơn giản và dễ đi lại hoạt động lúc canh tác. Tuy vậy khoảng cách giữa 2 đầu lô rất khác nhau. Thường thì độ lớn gấp rưỡi, gấp hai hoặc gấp ba lần. Do đó phải có hàng cụt phân bố sao cho các hàng đều phải nằm trên đường bình độ.
– Độ dốc dưới 7° có thể dồn hàng cụt vào một hai chỗ.
– Độ dốc 8° trở lên phải bố trí hàng cụt theo tỷ lệ. Ví dụ trong một lô một đầu 30 hàng, đầu kia chỉ có 20 hàng có tỷ lệ 2/3. Nghĩa là cứ hai hàng liền có một hàng cụt…
– Đối với bậc thang rộng về phần hàng cụt cũng thiết kế như trên và còn phải cắm hàng cọc phụ như làm đường bình độ.
– Thiết kế đồi trồng bưởi theo mô hình kỹ thuật canh tác trên đất dốc (SALT – 1) có rừng phòng hộ vành đai, trên đỉnh đồi trồng các loại cây lâm nghiệp như keo… tạo độ ẩm đồi, hạn chế xói mòn, phía dưới đánh băng theo độ dốc sườn đồi.
Đối với những đồi có độ dốc < 10°, mặt băng trồng cây rộng 5m, đối với những đồi có độ dốc 15°, mặt băng rộng 2,0 – 2,5m, chiều cao bằng 1,5 – 2 m. Dọc theo mép đường đồng mức trồng băng cốt khí để bảo vệ đất, chống xói mòn, cải tạo đất và làm nguồn phân ép xanh cho mô hình. Đào hố trồng cây theo kích thước 0,8 × 0,8 × 0,8m, khoảng cách cây trên hàng là 5m và hàng cách hàng là 5m hoặc 6m. Trên băng hàng, diện tích còn trống tiến hành gieo vãi cốt khí hoặc trồng cây họ đậu để che phủ đất chống xói mòn, cải tạo đất, giữ ẩm và tăng thu nhập phụ theo hướng lấy ngăn nuôi dài. Chân đồi có thể đào riếng để tạo nguồn nước tưới cho cây trên đồi.
Các bước tiến hành
Bước 1: Làm đất theo đường đồng mức chuẩn bị gieo trồng hàng rào xanh.
Sau khi đánh dấu được các đường đồng mức, dùng cày bừa hoặc cuốc tạo thành 1 băng đất để chuẩn bị gieo trồng cây phân xanh làm hàng rào chống xói mòn. Bề ngang mỗi băng trên đất nên để 1 m.
Bước 2: Gieo trồng cây phân xanh làm hàng rào chống xói mòn.
Gieo hạt cây phân xanh vào các rạch đã chuẩn bị. Lấy cành rào kéo qua hoặc lấp một lớp đất mỏng 0,3-0,5 cm. Chú ý: Trước khi đem gieo cần phơi hạt 1 vài ngày, vào hôm trời nắng. Gieo hạt có thể tiến hành đồng thời lúc rạch hàng để đảm bảo đất còn ẩm. Trước khi gieo hạt có thể nhúng nước cho hạt.
Bước 3: Xác định phương thức trồng trọt
Trong vài năm đầu khi cây bưởi nhỏ chưa giao tán, ta trồng xen cây lương thực, thực phẩm (đậu, đỗ, ngô,…). Chú ý: Nên trồng đậu đỗ vì chúng có tốc độ che phủ nhanh, vừa có lợi cho đất, vừa cho thu hoạch sản phẩm có giá trị kinh tế khá.
Để có thể tăng cường che phủ đất, vừa lấy ngắn nuôi dài, có thể bố trí cây trồnng như sau: Trồng cây bưởi ở giữa dải đất; Trồng mỗi bên 1 hàng dứa (trồng cách băng cốt khí khoảng 1 m).
Ở đồi có độ dốc nhỏ, các hộ gia đình trồng theo phương thức sau: Cây bưởi được trồng giữa 2 băng cốt khí. Cứ 5 m trồng 1 cây. Cây ăn quả hàng trên và hàng dưới được trồng so le nhau để tạo điều kiện cho băng cốt khí ngăn dòng chảy, chống xói mòn tốt hơn. Các dải đất giữa các băng cốt khí được trồng luôn canh 2 vụ/năm (lạc, đậu tương).
Phương pháp trồng này có ưu điểm là: Tạo điều kiện cho cày bừa, gieo trồng chăm sóc lạc và đậu tương dễ dàng. Song chỉ nên thực hiện ở nơi có độ dốc nhỏ và đất có kết cấu tốt. Để tạo điều kiện cho các cây trồng đều sinh trưởng phát triển tốt, không bị vống cao, yếu ớt, năng suất thấp, những loại cây thấp cây cần được trồng xa khỏi những cây cao hơn.
Bước 4: Đốn tỉa cây phân xanh
Hàng rào cây phân xanh họ đậu sinh trưởng được 4-5 tháng thì cắt lần đầu, để lại 50-60 cm (đến đầu gối người lớn). Thân lá đã cắt được rải đều trên dải đất trồng cây hàng năm hoặc được đem bón cho cây ăn quả (rải đều dưới tán cây rồi lấp một lớp đất mỏng). Đây là loại phân hữu cơ rất tốt vừa có tác dụng chống cỏ dại, giữ ẩm cho đất. Đồng thời những thân lá cây phân xanh làm cho đất tơi xốp, dễ dàng cho việc cày bừa, trồng trọt. Hơn nữa khi bị phân huỷ sẽ bổ sung cho đất một lượng dinh dưỡng đáng kể.
Bước 5: Củng cố hàng rào xanh
Vấn đề chính của kỹ thuật canh tác nông nghiệp trên đất đồi dốc là làm sao ngăn chặn được xói mòn, ngăn chặn được suy thoái của đất trồng. Điều đó được thực hiện nhờ vào hàng rào kép những cây phân xanh có khả năng cố định đạm. Mỗi vụ trồng trọt, trong quá trình cày bừa, làm đất, nếu có đá, cành cây,… nên nhặt xếp vào gốc của các cây phân xanh ở giữa hai hàng cây hoặc dọc phía trên, việc đó sẽ làm cho hàng rào càng vững chắc, có khả năng ngăn chặn đất tốt hơn. Năm này qua năm khác, hàng rào xanh ngăn cản đất và do đó tạo được mặt bằng mới, tơi xốp và ít dốc hơn. Đây cũng là biện pháp tạo bậc thang dần mà ít tốn công sức.
– Thiết kế mô hình cải tạo vườn tạp có độ dốc ≤ 8 – 9°: Trồng bưởi theo lô, băng hàng kiều hình vuông hoặc hình chữ nhật tuỳ thuộc vào mật độ trồng (5 × 5m hoặc 5 × 6m).